Bugün Dünya Beyin Günü. Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından her yıl 22 Temmuz’da beyin saÄŸlığına dikkat çekmek üzere tüm dünyada çeÅŸitli etkinliklerle halkta farkındalık yaratmayı amaçlayan bu özel günde, ülkemizde de kamu kurumları ve Türk Nöroloji DerneÄŸi baÅŸta olmak üzere, çeÅŸitli sivil toplum kuruluÅŸları da önemli adımlar atıyor.Ìý
Beyin hastalıkları dünyada ve ülkemizde yaşam kalitesini en fazla etkileyen, vücutta fonksiyon kaybına neden olabilen ve kardiyovasküler hastalıklardan sonra ölüm nedeni olarak ikinci sırada yer alan hastalık grubunda yer alıyor. Ülkemizde de yaşamımızı tehdit eden sağlık sorunları arasında yer ilk sıralarda.
Siemens Healthineers Türkiye olarak Haziran 2024’te kamuoyu ile paylaÅŸtığımız SaÄŸlık Okuryazarlığı AraÅŸtırma Raporumuz’da da halktaki nörolojik hastalıkların oranının %7’ye yükseldiÄŸini görüyoruz. (2022: %3) Ìý
Genetik ve çevresel faktörler, yaşam süresinin artmasıyla birlikte nüfusun yaşlanması, düzenli sağlık kontrollerinin yaptırılmaması, spor alışkanlığının düşüklüğü, stres seviyesinin ve sigara içme seviyesinin yüksekliği gibi nedenlerle de toplumda artışa geçen nörolojik hastalıklarda risk faktörlerinin ‘’farkında olmak’’, rutin kontroller ve ‘’erken teşhis’ ise kendimizi ve sevdiklerimizi korumanın tek yolu.
Dünya Nöroloji Federasyonu’na göre beyin ve genel sağlığımızı koruyarak bu hastalıkların birçoğu önlenebilir.
- İnme vakalarının %90'ı
- Demans vakalarının %40'ı
- Epilepsi vakalarının %25'i önlenebilir.
Ne var ki, Sağlık Okuryazarlığı Araştırma Raporumuz’da halkımızın %78’sinin check-up yaptırmadığını; yaptıranların ise ortalama 3,5 yılda bir check-up hizmeti aldığını görüyoruz. Bu nedenle kamuoyunda sağlık okuryazarlığı ve bilinci oluşturma amaçlı çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
Bilmende Fayda Var platformumuz aracılığıyla, kamuoyunda farkındalığı artırmak, beyin saÄŸlığı konusunda önemli bilgileri almak, risk faktörlerini bilmek ve kendimizi korumak için neler yapmamız gerektiÄŸini öğrenmek üzereÌýTürk Nöroloji DerneÄŸi ve GiriÅŸimsel Nöroloji Grubu BaÅŸkanı, aynı zamanda SaÄŸlık Bilimleri Ãœniversitesi Kartal Dr. Lütfi Kırdar Åžehir Hastanesi Nöroloji A.B.D. Öğretim Ãœyesi ve Ä°nme Merkezi Sorumlusu Sayın Prof. Dr. Erdem GÃœRKAÅž ile bilgilendirici bir röportaj gerçekleÅŸtirdik.Ìý
Ä°yi okumalar dileriz.
Nörolojik hastalıklardaki artışın önemini nasıl açıklarsınız?Ìý
Nörolojik hastalıklar dünyada ve ülkemizde ölüme neden olan hastalıklar arasında ilk sıralarda yer alıyor ve yenidoÄŸan döneminden ileri yaÅŸlara kadar deÄŸiÅŸen bir spektrumda ve sıklıkta görüyoruz. Tüm dünyada neden olduÄŸu sosyoekonomik yükler nedeniyle nörolojik hastalıklar küresel bir halk saÄŸlığı sorunu olarak kabul ediliyor ve ilerleyen yıllarda da Ìýtüm ülkeler açısından artarak devam eden önemli bir saÄŸlık problemi olmaya devam edeceÄŸi tahmin edililiyor. Zira, nörolojik hastalıklar nedeniyle ölümler son 30 yılda yüzde 36,7 artış göstermiÅŸtir. Global ölçekte ise ölümlerin yüzde 16,8'inin nedenini oluÅŸturmaktadır.
Nörolojik hastalıklar nelerdir? Nasıl tedavi edilir?
Birçok nörolojik bozukluk için kesin bir tedavi olmasa da, risk faktörlerini anlamak ve ele almak bu yükü önemli ölçüde hafifletebilir. Dünyanın en eski haftalık hakemli genel tıp dergilerinden Lancet Dergisi’nde 2024 yılında yayınlanan ‘Sinir sistemini etkileyen bozuklukların küresel, bölgesel ve ulusal yükü, 1990–2021’ isimli çalışmada, 3.40 milyardan fazla kiÅŸinin sinir sistemi saÄŸlığında bozulmalar yaÅŸadığını ve bunun 11,1 milyon ölümle sonuçlandığını ortaya koyuyor. Ä°ÅŸ gücü kaybına neden olan nörolojik hastalıklar arasında baÅŸta inme olmak üzere sırasıyla yenidoÄŸan ensefalopatisi, migren, demans, diyabetik nöropati, menenjit, epilepsi, otizm spektrum bozuklukları, sinir sistemi kanserleri ve Parkinson hastalığı geliyor. KurÅŸun maruziyetini azaltma, sigarayı bırakma ve glikoz seviyelerini yönetme gibi müdahalelerin, uyku, stres, diyet ve egzersiz gibi yaÅŸam tarzı deÄŸiÅŸikliklerine ek olarak hastalık yükünü azaltmada önemli sonuçlar verebileceÄŸi de bu çalışmada saptanmıştır.Ìý
Son çalışmalar, bize nörolojik hastalıkların halen önemli bir halk saÄŸlığı sorunu olduÄŸunu ve önleyici tedbirler konusunda acil ÅŸekilde halkta farkındalık ihtiyacının gerekliliÄŸini vurguluyor. Artan yaÅŸam beklentisi, tartışmasız olarak dünyadaki saÄŸlık sistemlerinin en büyük baÅŸarılarından biridir. Ancak bu artış, Alzheimer hastalığı ve diÄŸer demanslar, inme ve Parkinson hastalığı gibi yaÅŸa baÄŸlı nörolojik bozukluklarda da artışlara yol açmış ve küresel saÄŸlık politikalarının yalnızca hayatta kalmaya odaklanmasını deÄŸil, aynı zamanda fonksiyonelliÄŸi ve bağımsızlığı teÅŸvik ederek engellilikten kaynaklanan saÄŸlık kaybını en aza indirmeye odaklanmasını ÌýgerektirmiÅŸtir.
Dünya Beyin Günü neyi amaçlıyor?
22 Temmuz Dünya Beyin Günü, Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından 2014 yılında baÅŸlatılan bir giriÅŸim olarak, dünya çapında farkındalığı artırmak ve nörolojik bakımın iyileÅŸtirilmesi amacıyla bir platform görevi görüyor. Altı küresel bölgeyle iÅŸ birliÄŸi içinde, çağımızda giderek daha önemli hale gelen bir saÄŸlık sorununa iliÅŸkin farkındalığı artırmaya yönelik etkinlikler düzenleniyor. Bu yılki Dünya Beyin Günü dolayısıyla, Dünya Nöroloji Federasyonu beyin saÄŸlığını korumanın yanı sıra nörolojik hastalıkların önlenmesini vurguluyor ve beÅŸ temel noktanın da altını çiziyor:Ìý
• Nörolojik bozukluklar erken teşhis ve etkili yönetim yoluyla önlenebilir.
• Beyin sağlığı için önleme konusunda küresel eğitim zorunludur.
• Sosyoekonomik durum veya coğrafi konum önle engel olmamalıdır.
• Sağlık profesyonelleri, araştırmacılar ve politika yapıcılar, küresel nörolojik ihtiyaçları ele almada önemli roller oynarlar.
• Beyin sağlığını temel bir insan hakkı olarak kabul etmek gereklidir.
Vücutta fonksiyon kaybına neden olabilen inme nasıl bir nörolojik hastalıktır ?Ìý
Ä°nme beyindeki damarlarda tıkanıklık veya kanama sonrası beyinde ortaya çıkan fonksiyon bozukluÄŸuna baÄŸlı olarak, ani geliÅŸen felç durumu olarak tanımlanabilir. Ä°nme, kiÅŸide hafif fonksiyon kaybından ciddi engelliliÄŸe hatta yataÄŸa bağımlılığa ve ölüme kadar deÄŸiÅŸen bir spektrumda seyredebilir. Hastalarda tek taraflı ağızda kayma, konuÅŸma bozukluÄŸu, kol ve bacakta kuvvet kaybı, görmede bozulma veya çift görme gibi ani baÅŸlayan bulgular izlenir. Dünyada halen ölüm ve engelliliÄŸin baÅŸlıca nedenlerinden biri maalesef inmedir. Hastada engelliliÄŸe ve iÅŸ gücü kaybına neden olan inme, aynı zamanda hastanın ailesi, yakınları ve ülke için de ciddi bir sosyoekonomik bir yüke neden oluyor. Dünyada ve Türkiye'de iskemik kalp hastalıklarından sonra ikinci sıklıkta ölüm nedenidir. Dünyada her yıl yaklaşık 17 milyon kiÅŸi inme geçirmekte ve 6 milyon kiÅŸi inme nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Türkiye'de ise halen yaklaşık 1.5 milyon kiÅŸi inme ile yaÅŸamına devam etmekte olup her yıl yaklaşık 200 bin yeni inme vakası olmaktadır.Ìý
Ä°nmede ÌýdeÄŸiÅŸtirilebilir ve deÄŸiÅŸtirilemeyen olmak üzere iki grup risk faktörü vardır. DeÄŸiÅŸtirilemez risk faktörleri arasında yaÅŸ, cinsiyet, ırk, kalıtım, geçirilmiÅŸ inme ve kalp krizi gibi nedenler varken deÄŸiÅŸtirilebilir risk faktörleri arasında hipertansiyon, kalp hastalığı, atriyal fibrilasyon, ÅŸeker hastalığı, kan yaÄŸlarında yükselme, boyun damar kireçlenmesi, obezite, sigara, fiziksel inaktivite gibi nedenler bulunur.
Ä°nme tedavisi olan bir hastalık mıdır ?Ìý
Tıkayıcı ve kanayıcı inmede tedavi seçenekleri farklıdır. Özellikle tıkayıcı tipte inmede ilk 4.5 saatte damardan verilen damar açıcı tedavilerle ilk 6 saatte yapılan nöroanjiografik müdahalelerle beyinde kalıcı hasar oluşmadan beyin akımını sağlamak suretiyle oluşan felç geriye döndürülebilir ve hasta inme öncesi sağlıklı haline geri dönebilir. Kanayıcı tipte inmede kanamaya neden olan altta yatan damarsal anormallikler varsa cerrahi veya nöroanjiografik girişimlerle kapatılır ve tekrar kanama riski ortadan kaldırılır. Bu nedenle inme belirtilerinin erken dönemde fark edilmesi ve hemen 112 Acil Çağrı Merkezi'nin aranarak hastanın müdahale yapılacak bir merkeze 112 vasıtasıyla yönlendirilmesi bu altın saatlerde çok kritiktir. Erken dönem geçtikten sonra hastanın oluşan inme bulgularına yönelik uzun vadeli tedavisi gerek ilaç tedavisiyle gerekse inme rehabilitasyonuyla sağlanır. Tüm bunlara ek olarak geçirilen inmenin nedeni yapılan tetkiklerle ortaya konur ve inmenin tekrar etmesini önlemek için uygun kan sulandırıcı ilaç tedavisi ve/veya cerrahi ya da anjiografik girişimlerle tedavisi yapılır.
Beyin saÄŸlığınızı korumamız için ne yapmalıyız ? Ìý
Beyin saÄŸlığınızı korumanız için yapmanız gerekenler ÅŸunlardır:Ìý
• Ìý ÌýBeyninizi çalıştırın: Zihninizi aktif tutmak için puzzle yapın, bulmaca çözün, yeni beceriler öğrenerek veya yaratıcı etkinliklere katılarak beyninize meydan okuyun.
• Ìý ÌýFiziksel egzersizi atlamayın: Fiziksel aktivite beyne giden kan akışını artırır, yeni beyin hücrelerinin büyümesini teÅŸvik eder ve biliÅŸsel iÅŸlevi geliÅŸtirir.
• Ìý ÌýUykunuzu alın: Hafızanın güçlendirilmesi, bilgi iÅŸlemesi ve beyindeki toksinlerin atılmasını desteklemek için her gece 7-9 saat kaliteli uyumayı hedefleyin.
• Ìý ÌýStresi kontrol altında tutun: Beyin saÄŸlığını olumsuz yönde etkileyebilecek stresi azaltmak için derin nefes alma, meditasyon veya yoga gibi rahatlama tekniklerini uygulayın.
• Ìý ÌýSizi mutlu edecek ortamlarda bulunun: BiliÅŸsel iÅŸlevi ve duygusal refahı iyileÅŸtirmek için arkadaÅŸlarınız ve ailenizle güçlü sosyal baÄŸları sürdürün.
• Ìý ÌýSigara ve alkolden uzak durun: Sigara içmek beyin hücrelerine zarar verirken aşırı alkol tüketimi hafıza sorunlarına ve biliÅŸsel bozukluklara yol açabilir.
• Ìý ÌýBeyni güçlendiren bir diyet yapın: Optimum biliÅŸsel iÅŸlev için beyninizi çeÅŸitli meyveler, sebzeler, tam tahıllar, proteinler ve saÄŸlıklı yaÄŸlarla besleyin.
• Ìý ÌýHer gün bol miktarda su için, kiÅŸisel bakımınıza öncelik verin, gerektiÄŸinde destek alın, neÅŸe ve eÄŸlence getiren aktivitelere katılın.
• Ìý ÌýSaÄŸlık kontrollerinizi aksatmayın!
Kaynaklar: hsgm.saglik.gov.tr/tr/kronikhastaliklar-haberler/29-ekim-2021-dunya-i-nme-gunu.html Ìý